Mali bɛ farafinna tilebiyanfan fɛ. A ni dugu caman bɛ danfara bɔ i na fɔ Moritani ni Alizeri n'olu bɛ a ni kɛɲɛka ni Nizɛri n'o bɛ a kɔrɔyan fan fɛ. Burkina faso ni Konowari n'olu bɛ a woroduguyanfan fɛ, Laginɛ bɛ a kɔrɔ-woroduguyanfan fɛ ani sɛnɛgal n'o bɛ tilɛbiyanfan fɛ. Mali ka kulu min ka bon ni a lamini jamanaw kulu bɛ ye o diana ye o tɔgɔ hɔbori tondo a diana yɛ (1155km). Faransi ka marakɔrɔ, Mali tɔgɔ fɔlɔ tun yɛ soudan ye a yɛrɛta tubabu bolo (san 1960). Mali faba tɔgɔ bamakɔ wa maliben gama bɛ taga ma (17 994 837) san 2016 la.

Malikɔnɔ duguw ba

Histoire yɛlɛma

Mali ka nafa yoro sira ba don nɛ dɔ ni a ko tɛmɛnenw dɛw.Ni o yɛ masabowda *Gana masaya (Empire du Gana)

  • Mali masaya (Empire du Mali)
  • Songhaï masaya (Empire songhaï)
  • Bamanan ka masaya Sɛgou,Kaarta,a ni Macina ka masaya (royaume bambara de Ségou kaarta et l'empire peul du Macina).

Tubabu ka nani san 1880 Mali dona u ka mara kɔnɔ ni u ba fɔ am ko(colonie française) ni u ba hɛlɛ o kuma la *Soudan français.

Avril kalo kilɛ mani la San 1959 sɛnɛgal ni Soudan français bɛ na jɛ ka fanga dɔ sigi nu bi no tɔgɔda ko *Fédération du Mali ni o bɛ kɛ sababu yɛ ka hɛrɛta di senegal ma juin kalo mugan la san 1960.Kalo fila o kofɛ senegal bɛ bɔra Fédération du Mali.Septrembre kalo mugan mni fila san 1960 Mali ye a ka yɛrɛta soro ni neimɔgɔ modibo keita ye.ni janfa(coup d'État)ni o kɛ baga bɛ a yɛrɛ ca kɛlɛkeden ye,ni olu ka niɛmɔgɔ tɔgɔ generales moussa traoré,ni o be na naw ka fangan *jakuya ye (dictature).Gɛnɛralɛ amadou toumni toure bɛ na moussa na ka fanga mɔgɔ minɛ, ka san kɛlɛ fanga la ka sɔrɔ ka fanga kɛ bɛjɛfanga niogadan mi nana bɔ o la o fanganiɛgɔda san 1992 fama mi nana bɔ o la tɔgɔ 'Alpha Oumar Konaré.

Alpha Oumar Konaré nana san 1992 ka san duru kɛ o kɔfɛ ka san duru wɛrɛ kɛ ka sɔrɔ ka bila san 2002 o kɔfɛ Gɛnɛralɛ amadou toumni toure nana fanga kura kɛ san 2002 ka ta bila san 2007 ni mandat cura daminɛ san 2007 en bɛo mandant dɛ cɔnɔ a li bi

Géographie yɛlɛma

 
Carte du Mali

Le mali jamana bonia ye 1.231.238 km² wa a ka bow ni an dafɛdugu mi nu bɛ an farina kilɛyanfa fɛ ni niger bɔra yɛ. Mali sigi lɛ dɔ a farafina kilɛbiyanfa tiamatiɛ la. Wa baw fila dɛ bɛ a tigɛ senegal baw a ni niger baw.olu bɛ bu suw ta guinee futa dialon kɔnɔ Mali dugu mu mabɔ lɛ do bamakɔ la fadɔ fɛ mɔgɔ bikɔnɔtɔ(90)yé kilɛmêtrɛ carrɛ fila kɔnɔ,Wa i bɛ sɛ ka dū duru yɛ kilɛmêtrɛ carrɛ fila kɔnɔ sahara kènèka.Dafara bɛ Mali ni dugu mu tè yɛ Mauritanie, l'Algérie, ni Niger, ni Burkina Faso la Côte d'Ivoire,ni la Guinée a ni Sénégal. Ni Bamakɔ bɔrayɛ Mali dugu baw tɔ ye Kayes, Ségou, Mɔpti, Sikasso, Koulikoro, Kidal, Gao, Tombouctou.

Subdivisions yɛlɛma

Mali kila lɛ dɔ̀ ni faaba cɛki dɛyɛ a ni Bamokɔ.Ni u tɔgɔ yɛ faaba sa ba bɛ kɛnɛka Gao, Kidal, Tombouctou o lu yɛ Mali sigi yɔrɔma saba dɛ yɛ, Mali woroduguyanfan kila nɛ dɔ Kayes, Koulikoro, Mopti, Ségou ni Sikasso tɛ̀ a ni Bamakɔ. Décentralisation yɛ fin nafama ba dɛ yɛ,barsa a niɛci nɛ bɛ ka faso baara fanba bɛ kɛ dugu dɛn kɛrɛfɛ. Mali kɔnɔ commune kɛmɛ wolofila (703 commune) ni saba dɛ bɛ ni o fanba bɛ kɛra san 1996 là

Économie yɛlɛma

 
Usine de coton de la Compagnie malienne pour le développement du textile

Mali yɛ dugu mi bɛ tanɛ sira kan,ni 65% yɛ bɛ yɛ kungokolon ye. A diago fanba bɛ kɛ badayanfa fɛ niger ba kan. Ni yɛ mali kila a 10%ye bagangena yɛ 90% yɛ sɛnɛkɛla ni momikɛla.Wa a ka dugu dɛn kila fanba bɛ tuga fɛ wa nafa ba dɛ bɛ Mali kɔnɔ.Mali dugu siri lɛ ba dɛ dɔ kɔfɛ dɛmɛ là, wa a fanga ka fɛgɛ kojugu dunia kɔnɔ fɛrɛ ba là(a bɛ cɔti mi fɛrɛ wari fanga ka dɔkɔ nga Mali bɛ o dɛ exportɛ ka tɛmɛ a ka sɛnɛkɛ fin bɛ kan).San 1997 gouvernement yɛ diɛkulu dɔ sigi sɛ kan ko FMI ka mɔgɔ mi nu ka bara bɛ nɛ do dɛmɛ là. Nga Mali gouvernement da lɛ dɔ a la ko mali bɛ na kɛ sanu fɛrɛ la ba dɛ yɛ farafina kɔnɔ, an bɛ yɔrɔ mi na bi a yɛ farafina kɔnɔ dugu filana dɛ yɛ mi ka sanu fɛrɛ bɔ ni ka fɛrɛ li ka tia, A bɛ sanu coton a ni bakan fɛrɛ dɛ ka tia kɔ kan.a fin yɛlɛma bali fɛrɛ ta dugu kɔnɔla la tɛ tɛmɛ 380 dollars san 2005 là (World Development Indicators (WDI) database diatɛ bɔ lɛ fɛ ). Mali bɛ an ka farafina banque ba diɛkulu ba y kɔnɔ ni u ba fɔ a ma ko Union économique et monétaire ouest-africaine (UEMOA).